Zafer Toprak, 1946’da Zonguldak’ta doğan, 3 Haziran 2023’de İstanbul’da ölen Türk yazar, akademisyen ve tarihçidir.
Kişisel Bilgiler:
Doğum Tarihi: 1946
Doğum Yeri: Zonguldak
Ölüm Tarihi ve Yeri: 3 Haziran 2023, İstanbul
Defnedildiği Yer: Yeniköy Mezarlığı, İstanbul
Eşi: Binnaz Toprak (e. ?–2023)
Eğitim: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi (1969), Saint-Joseph Fransız Lisesi
Meslek: Tarihçi, akademisyen, yazar
Erken Yaşamı ve Eğitimi:
Hakkı Zafer Toprak, 1946 yılında Zonguldak’ta dünyaya geldi. Resim-iş öğretmeni babası ve tarih-coğrafya öğretmeni annesinin ikinci çocuğuydu. İlk çocukluk yıllarını anne babasının görev yeri olan Antep’te geçirdi. İlköğrenimine Antep’te başladıktan sonra, anne babasının Heybeli Ortaokulu’na tayini ile Heybeliada İlkokulu’nda dört yıl okudu. Ortaöğrenimini Saint-Joseph Fransız Lisesi’nde, yükseköğrenimini ise 1969 yılında Ankara Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde tamamladı.
Akademik Kariyeri:
1971 yılında Londra Üniversitesi’nde ‘Alan Araştırmaları’ konusunda yüksek lisansını tamamladıktan sonra Türkiye’ye döndü. 1977’de Boğaziçi Üniversitesi Beşeri Bilimler Bölümü’ne katıldı ve 1981 yılında İstanbul Üniversitesi’nden ekonomi alanında doktora derecesi aldı. 1992-2013 yılları arasında Boğaziçi Üniversitesi Atatürk Enstitüsü’nün başkanlığını yürüttü.
Toprak, Minnesota ve Paris üniversitelerinde konuk öğretim üyesi olarak bulundu. Uzun yıllar Minnesota’daki St. Olaf Üniversitesi’nin Orta Doğu programı İstanbul direktörlüğünü yürüttü ve bu hizmetinden dolayı kendisine fahri doktora verildi.
Akademik Çalışmaları:
Akademik çalışmaları 19. ve 20. yüzyıl Türkiye’si üzerine yoğunlaştı. 20’den fazla kitap ve 250’nin üzerinde akademik makale yayımladı. Eserlerinin bir kısmı İngilizce, Fransızca, Almanca ve İtalyanca olarak da yayınlandı. 1981 yılında yayımlanan Türkiye’de Millî İktisat (1908-1918) adlı yapıtı Türkiye tarihi üzerine yayımlanmış klasiklerden biridir. Mustafa Kemal Atatürk’ü siyasi kimliğiyle değil, entelektüel kimliğiyle ele alan Atatürk: Kurucu Felsefenin Evrimi (2020) adlı eseri de temel bir başvuru kitabıdır.
Diğer Faaliyetleri:
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, Sümerbank, Akbank, Yapı Kredi Bankası, Milli Reasürans, Anadolu Sigorta ve Borusan gibi kuruluşlar için kurumsal tarih kitaplarını hazırladı. Toplum ve Bilim dergisi ve Yurt Yayınları’nın kurucuları arasında yer aldı. 11 ciltlik Yurt Ansiklopedisi’nin ve 8 ciltlik Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi’nin genel koordinatörlüklerini üstlendi.
Tarih ve Toplum ve Toplumsal Tarih, İstanbul Dergisi gibi yayınlar ile Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi ve Yurt Yayınları yayın kurullarında görev aldı. Tarih Vakfı’nın kurucuları arasında yer aldı. Avrupa Bilim Vakfı projelerinde yöneticilik yaptı ve birçok uluslararası sempozyum düzenledi.
Türkiye İş Bankası Finans Müzesi’ni ve Asım Kocabıyık Borusan Müzesi’ni kurdu. Yapı Kredi Bankası, Garanti Bankası ve Türkiye İş Bankası’nın sergilerinde küratörlük yaptı. Lozan Antlaşması’nın 90. yıldönümü nedeniyle hazırladığı “Lozan’dan Cumhuriyet’e İsmet İnönü” sergisi Türkiye’nin değişik kentlerini dolaştı. 2015’te Boğaziçi Üniversitesi’nde açılan “Entelektüel Tarihimizde Kırılma Noktası: Nâzım Hikmet’in Açlık Grevi” sergisini de hazırladı.
Ödülleri ve Üyelikleri:
Boğaziçi Üniversitesi Prof. Dr. Aptullah Kuran Üstün Hizmet Ödülü’nü, İttihat-Terakki ve Cihan Harbi adlı kitabıyla Osmanlı Bankası-Garanti Bankası Bankacılık ve Finans Tarihi Ödülü’ne, 2012’de Darwin’den Dersim’e Cumhuriyet ve Antropoloji adlı eseriyle de Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin verdiği Sedat Simavi Ödülü’ne değer görüldü.
Ölümü:
Zafer Toprak, 3 Haziran 2023 tarihinde İstanbul’da vefat etti. Ancak, akademik ve kültürel mirasa bıraktığı değerler ve kurduğu kütüphane gibi kalıcı izler, onun hatırasını yaşatmaya devam etmektedir.
Bazı Eserleri:
1908-1918 Yılları Arasında Türk Milli Ekonomisi, Ankara, 1982; Türkiye’de Tarımsal Yapılar 1923-2000, Ankara, 1988; Sümerbank: Kurumsal Bir Tarih, İstanbul, 1990; Ulusal Ekonomi – Ulusal Burjuvazi, İstanbul, 1995; İttihat ve Terakki ve Devletçilik, İstanbul, 1995; İmparatorluk Borçlarından Global Arzlara – İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nın Yükselişi, İstanbul, 1995; Geçmiş için Bir Gelecek – Akbank’ın Kurumsal Tarihi, İstanbul, 1998.
